سپاس خداوند جهانیان را و درود و سلام بر سرورمان محمد راستین وعده‌ی امانتدار. بار خدایا تنها آنچه به ما آموختی را می‌دانیم و تو بسیار دانا و حکیم هستی. بار خدایا چیزی به ما بیاموز که ما را سود رساند و ما را از آنچه به ما آموختی بهره مند ساز و علم ما را بیفزای و حق را به ما حق بنما و ما را توفیق پیروی از آن عنایت فرما و باطل را به ما باطل بنما و ما را توفیق پرهیز از آن عنایت فرما و ما را از زمره‌ی کسانی قرار بده که به سخن گوش فرامى‏ دهند و بهترين آن را پيروى مى كنند و با رحمت خود ما را از جمله‌ی بندگان صالح خود قرار بده، بار خداوندا ما را از تاریکی‌های جهل و گمان به سوی نور شناخت و دانش و از گل و لای شهوت‌ها به سوی باغ‌های بهشت تقرب بیرون ببر.
برادران گرامی، با درس تازه‌ای از دروس تربیت اسلامی در خدمت شما هستیم و محور این درس فریضه‌ای است که ما پس از چند هفته دیگر به آن می‌رسیم و دومین عبادت بزرگ در اسلام به شمار می‌رود.

اصول اسلام:

اما پیش از هر چیزی: عبادات در این دین بزرگ چنان که امام شافعی می‌فرماید: بسته به منافع مخلوقات است و اگر درست باشد یک مثلث برای این دین وجود دارد:
مقطع اول: عقاید .
مقطع دوم: عبادات .
مقطع سوم: معاملات .
مقطع چهارم: آداب .
پس دین عقيده، عبادت، احكام تعاملی وآداب است.

1 – عقيده:

عقیده در صدر این بخش‌ها قرار دارد. اگر عقیده درست باشد عمل درست می‌شود و اگر عقیده فاسد باشد عمل فاسد می‌شود.

2 – عبادات:

بخش دوم عبادات است. عبادات چنان‌که شافعی می‌گوید: بسته به منافع بندگان است پس نماز با توجه به متن قرآنی:

﴿ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ﴾
(از فحشا و زشتی باز می‌دارد)

( سوره عنكبوت آيه: 45 )

الف ـ نماز:

خداوند عزوجل پادشاه پادشاهان، آفریننده‌ی آسمان‌ها و زمین می‌تواند ما را امر به نماز نماید اما از روی رحمت علت انجام آن را بیان کرده است و هر چه دستور دهنده کامل‌تر باشد به مأمور فلسفه‌ی فرامینش را بیان می‌کند، می‌فرماید:

﴿ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ﴾
(و نماز را برپا دار كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مى دارد و قطعا ياد خدا بالاتر است)

( سوره عنكبوت آيه: 45 )

بنابراین: فلسفه‌ی نماز به منافع انسان مرتبط است و او را از زشتی و ناپسندی باز می‌دارد چراکه زشتی وناپسندی باعث نابودی او در دنیا و آخرت است.
نتیجه این فلسفه آن است که هرکس نماز او را از زشتی و ناپسندی باز ندارد میوه‌های نماز را نچیده است تا به انجام کارهای بیهوده و بی فایده و بی ارزش نپردازد، فرموده است:

﴿ وَأَقِمْ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنْ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ ﴾
(و نماز را برپا دار كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مى دارد و قطعا ياد خدا بالاتر است)

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است:

(( الصلاة طهور ))
((نماز پاکی است))

[ روایت ماثور]

محال است نمازگزار کینه ورز باشد، کینه بیماری است. محال است نمازگزار ستمکار باشد، ستم بیماری است. محال است نمازگزار تکبر داشته باشد، تکبر بیماری است. این یک نکته.
نکته‌ی دوم: نماز شادی و خوشبختی در پی دارد:

(( أرحنا بها يا بلال ))
((ای بلال ما را با آن شاد و آرام نما))

[ أبو داود]

کسی که زبان حالش بگوید: ما را از دست آن راحت و آرام نما میوه‌های نماز را نچیده است. تفاوت فراوانی میان دو عبارت ما را با آن راحت و آرم نما و ما را از آن راحت نما، وجود دارد.
نماز نور است. با نماز خیر را خیر و شر را شر می‌بینید. خیر را خیر دیده و در پی آنید و شر را شر دیده و از آن دوری می‌کنید. دلیل:

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد از خدا پروا داريد و به پيامبر او بگرويد تا از رحمت‏ خويش شما را دو بهره عطا كند و براى شما نورى قرار دهد كه به [بركت] آن راه سپريد)

( سوره حديد آيه: 28 )

پس نماز نور، پاکی، شادمانی و یک معیار است، بدون تعارف آیا می‌توانید گناهی مرتکب شوید یا به مال و یا آبروی کسی تجاوز کنید و نماز هم بخوانید. می‌توانید بایستید و فاتحه و سوره را بخوانید. می‌توانید رکوع و سجده نمایید، نمی‌توانید با خدا ارتباط برقرار کنید زیرا گناه شما را از خدا باز داشته و مانع ایجاد کرده است. پس نماز یک معیار است.

(( الصلاة مكيال فمن وفى استوفى ))
((نماز پیمانه است و هر کس کامل بدهد کامل می‌گیرد))

[ابن مبارک از ابوهريره ]

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد در حال مستى به نماز نزديك نشويد تا زمانى كه بدانيد چه مى‏ گوييد)

( سوره نساء آيه: 43 )

کسی که نمی‌داند در نمازش چه می‌گوید در حقیقت نمازی که خدا خواسته را به جا نیاورده است.

(( ليس للمؤمن من صلاته إلا ما عقل منه ))
((تنها بخشی از نماز مومن برای اوست که بداند چه خوانده است))

[احمد عن عمار بن ياسر ]

نماز تقرب است و در قرآن کریم آمده است:

﴿ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ﴾
(سجده کن و تقرب بجوی)

( سوره علق )

نماز دعا است:

﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ (6)صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ﴾
(ما را به راه راست هدايت فرما * راه آنان كه گرامى‏ شان داشته اى نه [راه] غضب شدگان و نه [راه] گمراهان )

( سوره فاتحه )

نماز ذکر است:

﴿ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي﴾
(و نماز را برای یاد من به پا دار)

( سوره طه )

نماز معراج مؤمن است، نماز اصل اطاعت، در صدر عبادات و معراج مؤمن به سوی پروردگار زمین و آسمان‌ها است.
بنابراین فلسفه‌ی عبادات در اسلام در جهت منافع بندگان است. این نماز است.

ب ـ روزه:

موضوع بحث ما روزه است .

(( من لم تنهه صلاته عن الفحشاء والمنكر لم يزدد من الله إلا بعدا ))
(کسی که نمازش وی را از زشتی و ناپسندی باز ندارد فقط از خداوند دور می‌شود)

[طبراني در الكبير از ابن عباس ]

(( كم من صائم ليس له من صيامه إلا الجوع والعطش ))
(چه بسیار روزه دارانی که از روزه تنها گرسنگی و تشنگی تحمل می‌کنند)

[روایت نسائي و ابن ماجه از حديث ابوهريره ]

یعنی وی باید آن طور که خدا خواسته روزه بگیرد:

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد)

( سوره بقره )

شاید وقتی روزه گرفتید و تمام نافرمانی‌ها وگناهان را رها کردید و به سوی خداوند یگانه روی آوردید و نوری از وی بر شما تجلی یافت حق را حق و باطل را باطل ببینید:

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمْ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد)

بنابراین فلسفه‌ی عبادات در جهت منافع مخلوقات است .

ت ـ زکات:

﴿ خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ﴾
(از اموال آنان صدقه‏ اى بگير تا به وسيله آن پاک و پاكيزه‏ شان سازى)

( سوره توبه آيه: 103 )

ثروتمند از بیماری بخل پاک می‌شود، خداوند متعال می‌فرماید:

﴿ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾
(و هر كس از خست نفس خود مصون ماند ايشان رستگارانند)

( سوره حشر )

کسی که زکات مالش را ادا کند خداوند بخل را از او می‌زداید و فقیر با زکات از بیماری کینه پاک می‌شود زیرا فقیر اگر زکات بگیرد دیگر کینه ندارد و مال از حقوق دیگران پاکیزه می‌شود:

﴿ خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ﴾
(از اموال آنان صدقه‏ اى بگير تا به وسيله آن پاک و پاكيزه‏ شان سازى)

( سوره توبه آيه: 103 )

تزکیه یعنی اینکه نفس فقیر پرورش یابد تا احساس کند جامعه او را فراموش نکرده است و نفس ثروتمند نیز پرورش می‌یابد زیرا احساس می‌کند شادی را به دل هزاران نفر وارد نموده است و مال نیز رشد می‌کند، فلسفه آن:

﴿ خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ﴾
(از اموال آنان صدقه‏ اى بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‏ شان سازى و برايشان دعا كن زيرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خدا شنواى داناست)

( سوره توبه آيه: 103 )

ث ـ حج:

(( من حج بمال حرام، ووضع رجله في الركاب، وقال: لبيك اللهم لبيك ينادى أن لا لبيك ولا سعديك، وحجك مردود عليك ))
(کسی که با مال حرام حج نماید و پای در رکاب نهد و بگوید: لبيك اللهم لبيك منادی به او ندا می‌دهد لا لبيك ولا سعديك حج تو از آن خود تو باشد)

[ روایت ماثور ]

بنابراین خداوند فرموده است:

﴿ ذَلِكَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ﴾
(زیرا بدانید که خداوند می‌داند)

( سوره مائده ايه: 97 )

شما به محض اینکه بدانید که خدا می‌داند میوه‌ی حج را چیده اید.
البته گفتن شهادتین از ارکان ایمان است که بگویید لا إله إلا الله، و محمد رسول الله و پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید:

(( من قال لا إله إلا الله بحقها دخل الجنة، قيل وما حقها ؟ قال أن تحجبه عن محارم الله ))
(کسی که لا إله الا الله را با حق آن ادا کند وارد بهشت می‌شود. گفتند: حق آن چیست؟ فرمود: اینکه گوینده را از نافرمانی خداوند و محرمات باز دارد)

در آغاز درس سخنی گفتم: فلسفه‌ی عبادات در اسلام در راستای منافع مخلوقات است. قصد داریم اندکی در روزه تامل کنیم.

از تعريفات روزه:

از تعريفات روزه:
عبادت اخلاص است، چگونه؟ گاهی رمضان در تابستان است و روزهای تابستان دراز است. گاهی به 17 ساعت می‌رسد و گرما شدید است. انسان از تشنگی در حد مرگ می‌رسد. به خانه می‌روید. کسی در خانه نیست. آب سرد و گوارا در یخچال وجود دارد. حتی نمی‌توانید یک قطره آب بنوشید. چرا؟ چه کسی شما را مورد حساب و کتاب قرار می‌دهد؟ کسی در روی زمین شما را محاسبه نمی‌کند. بنابراین:

(( كل عمل ابن آدم له، إلا الصيام فإنه لي وأنا أجزي به ))
(تمام اعمال فرزندان آدم از آن خود او است به جز روزه و روزه برای من است و من پاداش آن را می‌پردازم)

[ متفق عليه ]

پس نکته‌ی اول این است که روزه عبادت اخلاص است.
حکمت روزه چیست؟ یک دوره بندگی:

1 – یک دوره بندگی:

اما حکمت آن چیست؟ شما در تمام ماه‌های دیگر سال می‌خورید و می‌نوشید. آیا احساس گناه می‌کنید وقتی افطاری می‌خورید؟ آیا وقتی لیوان آبی می‌خورید احساس گناه می‌کنید؟ در روزهای غیر رمضان اگر با همسرتان که برایتان حلال است، نزدیکی کنید احساس گناه می‌کنید؟ هرگز و هرگز. یک در میلیون نیز احساس گناه نمی‌کنید. برخی از چیزها که حلال است و اگر در روز رمضان نیز انجام دهید گناهی ندارید. بنابراین خوردن و نوشیدن در غیر رمضان حلال است و در رمضان حرام است. برای نپرداختن به نافرمانی‌ها و گناهان در وهله‌ی اول گویا خداوند قدرت اراده را در شما نهاده است. شما از خوردن و نوشیدن بازداشته شده‌اید آیا عاقلانه است که دروغ بگویید؟ آیا عقلانه است که غیبت کنید؟ حرف ناروا بزنید؟ به مسلمانان خیانت کنید؟ شما خوردنی و نوشیدنی‌های حلال را رها کرده‌اید بنابراین برای اینکه در وهله‌ی اول حرام را رها کنید گویا خداوند در این ماه قدرت اراده‌ی شما را تقویت کرده تا رمضان را روزه بگیرید.
انسان برای دوره‌ای کوتاه کاری را استثناءً انجام می‌دهد ولی شاید نتواند پنجاه سال متوالی درس بخواند اما در یک دوره‌ی سی روزه این امکان وجود دارد.

2 – ماه مغفرت و آمرزش:

به همین تناسب:

(( من صام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ))
(کسی که رمضان را از روی ایمان و در انتظار ثواب روزه بگیرد گناهان پیشین او آمرزیده می‌شود)

[ متفق عليه ]

(( من قام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ))
((کسی که در رمضان از روی ایمان و به خاطر ثواب نماز شب به پا دارد گناهان پیشین او آمرزیده می‌شود))

[ متفق عليه ]

برای تقریب به ذهن: در مفهوم امروزی شخصی 8 میلیون قرض دارد. تمام اموال وی مصادره شده است. باید دادگاه و زندان برود. به او می‌گویند: برای فقط سی روز این کارها را بکن و پس از آن تبرئه می‌شوی. 8 میلیون را از او نمی‌گیرند. دادگاه و مصادره اموال همه لغو می‌شود. آیا هر کدام از ما باشیم یک ثانیه هم درنگ می‌کنیم؟ شما در رمضان با خدا صفحه‌ای تازه باز می‌کنید.

(( من صام رمضان ـ هذا في الصحاح ـ إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ))
(کسی که رمضان را از روی ایمان و در انتظار ثواب روزه بگیرد-این در صحاح آمده است- گناهان پیشین او آمرزیده می‌شود)
(( من قام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ))
((کسی که در رمضان از روی ایمان و به خاطر ثواب نماز شب به پا دارد گناهان پیشین او آمرزیده می‌شود))

بنابراین شما یک فرصت طلایی دارید، چگونه؟ در رمضان با خدا صفحه‌ای تازه باز می‌کنید.

سرگرمی‌ها و حل مشکلات را به پس از رمضان موکول کنید:

یک فکر دقیق وجود دارد، باید سرعت شما در رمضان صد باشد. شما در اینجا صفر یا یک هستید. تا 29 شعبان نمی‌توانید حتی یک کیلومتر بروید می‌توانید یک دفعه به صد برسید. نمی‌توانید. فرض که خودتان را مهیا نموده باشید مشکلاتی وجود دارد که پیش از رمضان باید حل شود. مشکلات دشوار و حل نشدنی را به پس از رمضان موکول کنید. خانه تکانی را پیش از رمضان انجام دهید؛ زیرا رمضان ماه عبادت است. ما فراغت از دنیا است. حقیقت این است که پیامبر صلی الله علیه وسلم در رمضان معتکف می‌شد یعنی به طور کامل با دنیای بیرون قطع ارتباط می‌کرد. من نمی‌خواهم شما را به اعتکاف تشویق کنم. زندگی دشوار است. بسیار پیچیده است اما معنای اعتکاف این است که از دنیای بیرونی رها شوید. از دنیای قیل و قال و پرسش و پاسخ و انتقاد و درد و رنج‌ها دور شوید. این ماه یک دوره‌ی پرورشی با خداوند است زیرا عبادت در این ماه مانند یک شارژ عمل می‌کند.

3 – ماه شارژ ایمانی:

بهترین مثال برای این امر: موبایل به شارژ نیاز دارد. اگر شارژ نکنید صفحه گوشی خاموش می‌شود و تبدیل به یک تکه پلاستیک بی ارزش می‌شود. شما نیز به عنوان یک مؤمن نیاز به شارژ دارید. شارژ چند نوع است؟ ما یک شارژ روزانه داریم و آن اینکه روزانه نماز می‌خوانید تا شارژ روحی بشوید، بنابراین:

﴿ إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَأَقْوَمُ قِيلاً (6)إِنَّ لَكَ فِي اَلنَّهَارِ سَبْحاً طَوِيلاً﴾
(قطعا برخاستن شب رنجش بيشتر و گفتار [در آن هنگام] راستين‏تر است * [و] تو را در روز آمد و شدى دراز است)

( سوره مزمل )

وقتی در نماز صبح شارژ می‌شوید در طول روز احساس می‌کنید حقیقت را می‌بینید و اراده دارید و سخنان خوب می‌گویید و دلتان روشن است و روح و روانت آرام می‌باشد و رحمت خداوند شما را در برگرفته است و یاری خداوند همراهتان است.
بنابراین نماز یک شارژ است. اصل نماز بیست دقیقه است. شارژ از صبح تا ظهر و ظهر دوباره تا عصر و عصر بار سوم تا مغرب و مغرب شارژ تا عشاء صورت می‌گیرد.
نماز صبح در بستر هستید. سنت صبح قبلیه است و پیش از فرض است و این نوعی تمرین است. برای فرض کاملا بیدار می‌شوید. اما به دلیل خستگی در طول روز سنت عشاء بعدیه است و سنت به خواب نزدیک تر است. صبح سنت پیش از فرض و عشاء سنت پس از فرض است. در صبح روحت صاف و پاکیزه است و در عشاء دو رکعت کافی است. در ظهر در مغازه بودید و شخصی از شما مبلغی را گرفته، دیگری شما را آزار داده و چیزی نخریده است و چهارمی دنبال طلب خود بوده و شما آشفته خاطر هستید. چهار رکعت می‌خوانید دو تا قبل و دو تا بعد از فرض می‌باشد. همیشه رکعت‌های قبل از فرض برای آمادگی است و رکعت‌های بعد از فرض برای ترمیم است. اگر فرضی از دست داده باشید با سنت پس از فرض جبران می‌شود و برای همین نمازهای روزانه طولانی تر است. اما نماز صبح کوتاه است. شما با ذهن خالی و پاک بیدار شده‌اید. یک شارژ است. برای همین پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید:

(( الصلاة إلى الصلاة كفارة لما بينهما ))
(هر نمازی تا نماز دیگر کفاره‌ی زمان میان آن دو نماز است)

[روایت حاكم از حیث ابوهريره ]

رمضان سی روز روزه، تلاوت قرآن، ذکر، نماز صبح وعشاء با جماعت، هر روز بیست رکعت تراویح، سی روز انفاق و چشم پوشی و خودداری زبانی، این رمضان شارژی برای یک سال است. حج شارژی برای بقیه‌ی عمر است. یک ماه سفر و رها کردن خانواده و فرزندان و رو کردن به قبله و طواف نمودن و سعی و وقوف در عرفات و منی و مزدلفه و ... .
بنابراین: عبادات شارژهایی است. و هر چه مدت شارژ بیشتر باشد شارژ دوام بیشتری دارد. این یکی از معانی روزه است.

4 – روزه تقویت نفس بر عزم و اراده است:

روزه پیش از هر چیزی: شما را به اطاعت از خداوند عادت می‌دهد زیرا شما حلال‌ها را ترک نموده‌اید تا قبل از آن منکرات را ترک کرده باشید.
بنابراین مسلمان با دهان و اعضای خود در رمضان روزه می‌گیرد و در شوال تنها با دهانش افطار می‌کند و اعضایش همچنان تا پایان سال روزه دار می‌ماند. چشم پوشی، خودداری زبان، دنبال حلال بودن همه در طول سال می‌ماند. این یک نکته است.
بنابراین: روزه تقویت اراده در اطاعت از خداوند است. اما ما از صمیم وجود آرزو داریم که روزه‌ی ما روزه‌ی در حد حرف نباشد. هنگام رمضان در جوامع امروزی، فصل فیلم ها، هنر، شب نشینی ها، مهمانی ها، هنگام پرخوری ها، هنگام شب نشینی‌های نیمه شبانه است... مؤمن این ماه را ماه عبادت می‌گرداند نه شهر شب نشینی‌ها و مهمانی خوردن‌ها و امثال این ها. اما گروه مرفه – پناه بر خدا - روزه‌ی رمضان از نظر آنان عامیانه است. به کاباره‌های رمضانی می‌آید و این نمایش با خوردن افطار آغاز می‌شود و با رقص و موسیقی و آواز تمام می‌شود. رمضان از نظر هوسرانان یک هنگامه‌ی هنری است و در سردر همه‌ی کارهای ناپسند می‌نویسند: «به احترام ماه مبارک رمضان» ما به عنوان مؤمن این ماه را باید ماه عبادت بگیریم. ممکن است در این ماه یک گام مثبت بردارید.

5 ـ احساس نیاز به خداوند:

نکته‌ی دیگر اینکه خداوند عزوجل می‌فرماید:

﴿ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفاً﴾
(انسان ناتوان آفریده شده است)

( سوره نساء )

اما ممکن است ناتوانی اش را نبیند. او دارای مقام والایی است. شخصیت قوی دارد. ارتباطات فراوانی دارد. هزاران نفر برایش تعظیم می‌کنند. اما در رمضان تا ساعت 12 زبانش خشکیده می‌شود. تمام فکرش یک لیوان آب سرد یا عرق شیرین بیان و یا آب میوه و یا چیزی سرد است اما خداوند خواسته ماه رمضان من احساس نیاز به او کنیم. زمانی که در باره‌ی پیامبران می‌فرماید:

﴿ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ﴾
(آنان [نيز] غذا مى ‏خوردند و در بازارها راه مى ‏رفتند)

( سوره فرقان آيه: 20 )

معنای این چیست؟ این کسی که غذا می‌خورد یعنی برای ادامه‌ی زندگی به غذا خوردن نیازمند است بنابراین خدا نیست، خداوند عزوجل می‌فرماید:

﴿ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ (1)اللَّهُ الصَّمَدُ (2)لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ (3)وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ﴾
(بگو اوست‏ خداى يگانه * خداى صمد [ثابت متعالى] * [كسى را] نزاده و زاده نشده است * و هيچ كس او را همتا نيست)

( سوره اخلاص )

صمد یعنی بی نیاز، اما شما اگر بینی خودتان را بگیرید می‌میرید و نیازمند هوا هستید و بیش از سه دقیقه با این حالت می‌میرید. نیاز به آب، غذا، خواب، همسر و برخی از ادوات و وسایل دارید. در رمضان مؤمن احساس می‌کند به خداوند عزوجل نیازمند است. پس بندگی چیست؟ یعنی نیاز به خداوند.

﴿ وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ﴾
(و يقينا خدا شما را در [جنگ] بدر با آنكه ناتوان بوديد يارى كرد)

( سوره آل عمران آيه: 123 )

یعنی نیازمندان، اما در حنین نیازمند نبودند و گفتند:

(( لن تغلب اليوم من قلة ))
(امروز به خاطرکم بودن شکست نمی‌خوریم)

[بيهقي از أنس ]

ما زیاد هستیم .

﴿ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئاً وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ﴾
(و [نيز] در روز حنين آن هنگام كه شمار زيادتان شما را به شگفت آورده بود ولى به هيچ وجه از شما دفع [خطر] نكرد و زمين با همه فراخى بر شما تنگ گرديد سپس در حالى كه پشت [به دشمن] كرده بوديد برگشتيد)

( سوره توبه)

برادران، احساس گرسنگی، و تشنگی نوعی نیاز به خداوند است. شما – ببخشید - ارزش این پیراهنی را که می‌پوشید تنها در حج می‌دانید. وقتی که تنها دو حوله پوشیده‌اید. پیراهن با آستین و شلوار، مرتب. اما در حج تنها دو حوله روی خود می‌اندازید. ارزش لباس را تنها در حج می‌دانید. بنابراین از جمله ارشادات پیامبر صلی الله علیه وسلم است که می‌فرماید:

(( اللهم أرنا نعمك بوفرتها لا بفقدها ))
(بار خدایا نعمت‌های خود را با وفور آن و نه با اندک نمودنش، به ما نشان بده)

[ روایت ماثور ]

هرچیزی با چیزی دیگر بیان می‌شود: ما از نیرویی به نام تعادل قوا در جهان برخورداریم. دو اردوگاه نظامی بزرگ که میان آن دو جنگ سرد برقرار است. و هر کدام سعی دارد حرکتی کند و چیزی را از دیگری تصاحب کند. همه‌ی دولت‌های کوچکتر و ضعیف تر به دلیل وجود دو دولت و اردوگاه نظامی احساس امنیت وآرامش می‌کنند اما وقتی ما مشغول جنگ سرد بوده‌ایم نمی‌دانستیم که در روی زمین دو نیروی نظامی وجود دارد. اما وقتی از یکی از آنان زور و قدرت و ترس و چپاول و غارتش را دیدیم دیدم که باید از فرهنگ و انحرافش پیروی کنیم.
بنابراین مهم این است که نعمت را در هنگام زیادی اش ببینید و نه در هنگام از دست دادنش. همه‌ی نادان‌ها نعمت را در هنگام زوال آن می‌شناسند اما انسان‌های باهوش نعمت‌ها را در وقت وفور می‌شناسند.
یک بار وزیری از پادشاهی سئوال کرد و لیوانی آب می‌خواست. به او گفت: ای امیرالمؤمنین این لیوان آب را به چند می‌خری اگر قرار باشد از آن بازداشته شوی؟ گفت: با نیمی از پادشاهی ام. گفت: اگر آب خوردی و نتوانستی آن را دفع کنی چه؟ گفت با نیمی دیگر از پادشاهی ام حاضر به نجات از آنم. تمام پادشاهی به یک لیوان آب نمی‌ارزد.
بنابراین ما در رمضان با یک لیوان آب یا یک لقمه غذا نیازمند به خداوند هستیم.

6 ـ احساس رنج، فقر و گرسنگی:

نکته‌ای دیگر: یک فکر و رنج: اگر دوستی از دوستان شما با همسرش اختلاف داشته باشد و همسرش او را رها کرده و خانه‌ی پدرش رفته باشد. شما فکر می‌کنید که همسر دوستتان به خانه‌ی پدرش رفته است. این فکر ارزشی ندارد و در سلامتی و خوشبختی شما تأثیری ندارد اما دوست شما ظهر می‌آید و همسرش را نمی‌یابد و نه آشپزی و نه غذا هیچ نمی‌بیند. فرزندان نیاز به مراقبت دارند. دوست شما رنج می‌کشد ولی شما فقط فکر می‌کنید که یک همسر رفته است. این دو حالت به هم تفاوت فراوان دارد.
مثلا: اگر نقشه‌ی قصری که همه چیز در آن است را به شما نشان دهم، طبقه‌ها و اتاق‌ها و بالکن‌ها همه یک اندیشه است اما اگر آن را در اختیار داشته باشی، این مساله‌ی دیگری است.
اگر به شما بگوید: صد میلیون دلار، این روشن است. میان اینکه آن را در اختیار داشته باشید و از آن سخن بگویید تفاوت فراوانی است. صد میلیون دلار، حرف زدن از آن آسان است.
بنابراین در رمضان رنج فقرا را درک می‌کنید. فقرا در آغاز انقلاب فرانسه تکه نانی نداشتند. ماری آنتوان می‌گوید: (کاتو) می خورند. اگر نان ندارند (نان شیرینی کاتو) بخورند این بهتر است. بنابراین او هرگز رنجی را احساس نمی‌کرد.
بنابراین گفته اند:

شوق و اشتیاق را تنها کسی می‌شناسد که بی محبتی دیده و عشق را تنها معشوق در فراق یار می‌داند
***

در رمضان ممکن است رنج و گرسنگی فقرا را احساس کنید. کسی که معده اش را پر از غذا کرده ممکن نیست درک کند. اما گرسنه از دیدن غذا و بوی آن به سختی می‌افتد بنابراین: ممکن است در رمضان درد گرسنگی فقیر را احساس کنید و گرسنگی چیزی غیرقابل تحمل است. خداوند عزوجل دوتا نعمت بزرگ از نعمت هایش را بیان می‌کند: می‌فرماید:

﴿ أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ﴾
(همان [خدايى] كه در گرسنگى غذايشان داد و از بيم [دشمن] آسوده ‏خاطرشان كرد)

( سوره قريش )

بطور کلی دو نعمت بزرگ این است که بخورید و گرسنه نشوید و امنیت داشته و نترسید. اکنون دو تا از بزرگترین عذاب‌ها برای اقوام فاسد:

﴿ وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَداً مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ﴾
(و خدا شهرى را مثل زده است كه امن و امان بود [و] روزيش از هر سو فراوان مى ‏رسيد پس [ساكنانش] نعمتهاى خدا را ناسپاسى كردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى‏ دادند طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانيد)

( سوره نحل )

دو نعمت بزرگ سیری و امنیت و دو بلای بزرگ گرسنگی و ترس.

﴿ أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ ﴾
(همان [خدايى] كه در گرسنگى غذايشان داد و از بيم [دشمن] آسوده ‏خاطرشان كرد)
﴿ وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ ﴾
(و خدا شهرى را مثل زده است كه امن و امان بود [و] روزيش از هر سو فراوان مى ‏رسيد پس [ساكنانش] نعمتهاى خدا را ناسپاسى كردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى‏ دادند طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانيد)

بنابراین شما در رمضان علاوه بر اینکه با روزه به اطاعت کامل خداوند می‌پردازید چون حلال را ترک نموده‌اید، مباح را نیز رها نمودید تا پیش از آن حرام را کنار بگذارید.
و خداوند شما را با روزه یاری می‌کند تا درد گرسنگی فقیر و حالت بندگی تان را برای خداوند، را احساس کنید.

روزه یک عبادت دسته جمعی:

نکته‌ی دیگر اینکه روزه عبادتی دسته جمعی و گروهی است. تصور کنید شهر ما دمشق پنج میلیون نفر در یک ثانیه بلافاصله پس از اذان افطار می‌کنند. خیابان‌ها خلوت است و عبادت گروهی است و سیستمی دوست داشتنی دارد. گویا خداوند سبحان از ما خواسته تا نظم برقرار کنیم. در رمضان نظم وجود دارد. خودداری از خوردن با اذان صبح انجام می‌گیرد. نمازها در مسجد انجام می‌شود. نماز صبح و عشاء در مسجد و افطار در یک زمان انجام می‌شود بنابراین عبادت گروهی بوده و همکاری و نظام مندی را آموزش می‌دهد.
برادری برایم تعریف می‌کرد که پدرش افسر نظامی بود. می‌گفت ما سی سال ناهار را با صدای عقربه‌های ساعت بیگ بن در ساعت دو می‌خوردیم و در خانه یک نظام دقیق برقرار بود و هر وعده‌ای وقت خاص خودش را داشت.
برادران، نظم تمدن است. گاهی یک گردشگر خارجی می‌آید و خیابان‌ها را در هنگام مغرب خالی از افراد می‌بیند. این چه حالتی است؟ احساس می‌کند که یک عبادت گروهی در حال انجام است. خداوند از ما خواسته تا منظم باشیم.

﴿ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفّاً كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ﴾
(در حقيقت ‏خدا دوست دارد كسانى را كه در راه او صف در صف چنانكه گويى بنايى ريخته شده از سرب‏اند جهاد مى كنند)

( سوره صف )

نماز نیز نظم و وقت مشخصی دارد.
یک بار شخصی به من می‌گفت: من پیش از رسیدن وقت عصر نماز می‌خوانم و این برایم آسان تر است. اما نمازهای پنجگانه و روزه نظم و قانون دقیق خودش را دارد.
مردی مشغول حج بود که مقامی بالا در مصر داشت. در هنگام بازگشت با هواپیما گفت: به خدا سوگند توجه زیادی وجود دارد. اما اگر حج را در پنج دوره و هر دو ماه یک بار برگزار می‌کردند این شلوغی‌ها نبود. کجاست کسی که این عبادت را بفهمد؟! این عبادتی اجتماعی و گروهی است.
من در قاهره در یک کنفرانس اسلامی بودم. از پیشنهاد یک وزیر اوقاف مسلمان بسیار شاد شدم وی گفت: کاش هر حاجی در فرم خود شغل خود را درج کند و ما در کامپیوتر این‌ها را دسته بندی کنیم و مثلا: مدرسان دانشگاه کنفرانسی در منی برای حل مشکلات داشته باشند و دردها و مشکلات همه مشترک است و مثلا صنعتکاران نیز با هم کنفرانسی داشته باشند و کشاورزان و تاجران و هر صاحب شغلی با هم نوع خود کنفرانسی داشته باشد. گویا خداودند به وسیله‌ی حج از شما خواسته است که با تمام مسلمانان ارتباط برقرار کنید.
حقیقت هم همین است که انسان در حج با تمام نژادها برخورد دارد.
بنابراین: خداوند خواسته روزه یک عبادت گروهی باشد و تصمیماتی که مؤمن به آن می‌پردازد و برخی از مؤمنان به آن نیاز دارند در رمضان به آسانی انجام می‌گیرد.
پس ای برادران، این‌ها برخی از آثاری بود که با حلول این ماه مبارک به وجود می‌آید ماهی که خود فرصتی طلایی است و تا سال بعد آن جایگزینی ندارد تا با خدا آشتی کنید.

خلاصه:

به همین مناسبت اگر بنده به سوی خدا باز گردد منادی آسمان‌ها و زمین ندا می‌دهد که فلانی را تبریک بگویید که با خدا آشتی کرده است و اگر بنده به سوی خدا باز گردد خداوند گناهان و اشتباهاتش را از یاد فرشتگان و تمام اهل زمین می‌برد. اگر بنده توبه کند خداوند تمام گناهان و اشتباهاتش را از یاد دو فرشته‌ی نگهبانش و سایر فرشتگان و تمام اهل زمین پاک می‌کند و رمضان فرصتی است برای باز کردن صفحه‌ای تازه با خداوند و فرصتی تازه برای روی آوردن به خدا و آشتی با اوست.